Diolch am ymweld â’n harddangosfa!
Diolch i chi hefyd am fod eisiau dysgu mwy. Ar y dudalen hon, ein nod yw rhoi ychydig mwy o wybodaeth i chi nag yr oeddem yn gallu cynnwys yn yr arddangosfa. Rydym wedi gofyn i’r rhai sy’n cynnal digwyddiadau sy’n ymwneud ag afonydd i roi gwybod i ni, fel y gallwn eich diweddaru yn yr adran ‘digwyddiadau’ isod.
Y problemau y mae ein hafonydd yn eu hwynebu
Nid oes un ffactor achosol pam fod iechyd ein hafonydd wedi bod yn dirywio, fel y mae ein harddangosfa’n ceisio ei egluro. Mae’n ein cynnwys ni fel defnyddwyr, y ffordd y mae arferion amaethyddol modern wedi datblygu a hefyd ein seilwaith carthffosiaeth cyfyngedig. Nid oes unrhyw un wrth gwrs yn ceisio brifo ein hafonydd yn fwriadol, mae hyn dim ond yn broblem sydd wedi esblygu dros amser. Nawr mae pawb yn gytûn ein bod am ddatrys ffyrdd o wneud pethau’n wahanol fel y gallwn ddechrau helpu pethau i wella.
Fel newid yn yr hinsawdd a materion eraill sy’n wynebu’r byd modern, mae’r rhan fwyaf o wyddonwyr yn cytuno y dylem weithredu’n gyflym. Fel y dywed Simon Evans o Sefydliad Gwy ac Wysg, rydym mewn sefyllfa “o foment dyngedfennol ym mywyd neu farwolaeth Afon Gwy”.
Un o achosion mwyaf y problemau sydd yn y ddwy afon yw’r lefelau uchel o ffosffadau sydd i’w cael yn yr afonydd erbyn hyn. Mae’r rhain yn achosi blodeuo algaidd sy’n newynu’r pysgod, planhigion ac infertebratau o’r ocsigen hanfodol. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r blodeuo algaidd hyn yn lledaenu ac yn dod yn amlach. Yn 2020, roedd achos o flodeuo algaidd trwchus yn ymestyn am dros 140 milltir o afon Gwy. “Mae terfynau ffosffad eisoes yn cael eu rhagori ar 31 pwynt yn nalgylch yr afon, gyda methiannau pellach yn debygol yn y dyfodol.” (Cynllun Rheoli Maetholion Afon Gwy – Cynllun Gweithredu Ffosffad, 2021)
Gall hyn arwain at gwymp o ‘we bywyd’ gyfan yn yr afon. Felly os bydd ein holl bysgod yn mynd, mae’n ddigon posib mai canlyniad hynny felly yw diflaniad ein hadar megis glas y dorlan, trochwyr a chrehyrod.
Mae yna nifer o ffynonellau ffosffadau. Mae ffosffad yn faethyn pwysig ar gyfer tyfu bwyd. Rydym wedi arfer â phrynu bwyd am y prisiau rydyn ni’n eu prynu, ond i wneud hyn, mae angen i’r bwyd dyfu’n gyflym. Fodd bynnag, pan fydd gormod o’r maetholyn hwn yn mynd i mewn i’r afon, mae’n achosi tyfiant yr algâu a phlanhigion sy’n effeithio’n andwyol ar ansawdd y dŵr, yn ogystal â niweidio’r ecoleg leol.
Mae ffosffadau hefyd yn cael eu hachosi gennym ni. Mae’r holl garthffosiaeth yn cynnwys ffosfforws, hyd at 17mg / litr, o ganlyniad i gynnwys ffosffad uchel y rhan fwyaf o lanedyddion a chynhyrchion glanhau. Dim ond tua 40% sy’n gallu cael eu trin gan gwmnïau dŵr felly mae’r lefelau’n dal i fod yn rhy uchel ar gyfer dyfroedd sensitif. Y newyddion da yw y gallwn newid hyn trwy newid y glanedyddion a’r cemegau a ddefnyddiwn.
Oeddech chi’n gwybod bod hyn nid yn unig yn y cemegau rydyn ni’n eu defnyddio yn ein cartref, sy’n cael eu tywallt i lawr ein toiledau neu drwy ein pibellau, ond hefyd yn ein carthion. Mae bodau dynol yn ysgarthu tua 3.3 miliwn tunnell o ffosfforws bob blwyddyn!
A yw hynny’n golygu bod angen i ni roi’r gorau i ddefnyddio ffosfforws? Yr ateb yw na. Mae technolegau newydd yn dod i’r amlwg a fydd yn ein helpu i leihau ei ddefnydd ac mae mwy o gynhyrchion glanhau ecogyfeillgar bellach ar y farchnad. Mae’n galonogol bod pob un ohonom bellach yn deall bod hyn yn dod yn fater hollbwysig. Mae hefyd yn newyddion gwych i glywed ein bod ni fel defnyddwyr, y llywodraeth, elusennau, y diwydiant amaethyddol ac awdurdodau dŵr i gyd yn dod at ein gilydd i ddod o hyd i dechnolegau ac atebion newydd.
Fel y byddwch wedi gweld o’r weledigaeth y mae pobl wedi’i nodi ar gyfer y dyfodol yn ein fideos, mae ffyrdd y gall eogiaid a physgod eraill ddychwelyd i’n hafonydd yn y niferoedd a welsom yn y gorffennol.
Am fwy o wybodaeth, dyma rai adnoddau defnyddiol ac astudiaethau achos:
About Afonydd Cymru | Afonydd Cymru
Sefydliad Gwy a Brynbuga (wyeuskfoundation.org)
Cyfoeth Naturiol Cymru / Ansawdd dŵr afonydd: ein hymatebion i’ch cwestiynau
Prosiect Cymunedol Brynbuga | Dŵr Cymru Welsh Water (dwrcymru.com)
Cynaliadwyedd: Tyfu dyfodol mwy gwyrdd — Avara Foods
The-State-of-the-River-UskFinal.pdf (wildtrout.org)
https://friendsoftheriverwye.org.uk/
Partneriaeth Dalgylch Afon Wysg – Dyfodol y Bannau
Hafan – Partneriaeth Dalgylch Gwy
Gwella dalgylch dŵr drwy reoli tir arloesol. – AHNE Dyffryn Gwy (wyevalley-nl.org.uk)
Dod yn Ddinesydd Gwyddonydd!
Mae llawer o sefydliadau yn chwilio am help i brofi pa mor fyw yw ein hafonydd. Gwirfoddolwch gyda’r sefydliadau canlynol:
https://friendsoftheriverwye.org.uk/
Sefydliad Gwy a Brynbuga (wyeuskfoundation.org)
Grwpiau Gwyddoniaeth Dinasyddion | Sefydliad Gwy a Brynbuga (wyeuskfoundation.org)
Cyfeillion Dolydd y Castell | Dolydd y Castell, Y Fenni (wordpress.com)
Digwyddiadau – Cadwch Gymru’n Daclus
Cymryd rhan | Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gwent
Mae’r grwpiau hyn yn aml yn cynnal digwyddiadau. Cadwch lygad allan am eu cysylltiadau cyfryngau cymdeithasol i gael y wybodaeth ddiweddaraf am ddyddiau, teithiau cerdded a sgyrsiau gwyddoniaeth dinasyddion.
This post is also available in: English